การพัฒนารูปแบบกระบวนการถ่ายทอดองค์ความรู้เพื่อส่งเสริมการพึ่งตนเองอย่างพอเพียงและยั่งยืนสำหรับครูภูมิปัญญาไทย

Abstract

การวิจัยนี้เป็นการพัฒนารูปแบบกระบวนการถ่ายทอดองค์ความรู้เพื่อส่งเสริมการพึ่งตนเองอย่างพอเพียงและยั่งยืนสำหรับครูภูมิปัญญาไทย โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์กระบวนการถ่ายทอดองค์ความรู้ครูภูมิปัญญาไทย นำเสนอรูปแบบกระบวนการถ่ายทอดองค์ความรู้เพื่อส่งเสริมการพึ่งตนเองอย่างพอเพียงและยั่งยืนสำหรับครูภูมิปัญญาไทย และเสนอข้อเสนอแนะเชิงนโยบายที่นำไปสู่การส่งเสริมภูมิปัญญาไทยในการจัดการศึกษาชาติ โดยศึกษากรณีศึกษาซึ่งเป็นครูภูมิปัญญาไทย 4 ท่าน ได้แก่ ครูประยงค์ รณรงค์ ครูมนรัตน์ สารภาพ ครูขวัญดิน สิงห์คำ และครูอินสอน สุริยงค์ ใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ ได้แก่ การสัมภาษณ์เชิงลึก การสังเกตอย่างมีส่วนร่วม การสังเกตอย่างไม่มีส่วนร่วม การศึกษาเอกสาร และการสนทนากลุ่ม เครื่องมือที่ใช้ได้แก่ แบบสัมภาษณ์เชิงลึกและแบบสังเกต ผู้วิจัยใช้เวลา 10 เดือนในการเก็บรวบรวม วิเคราะห์ สังเคราะห์ข้อมูลและจัดทำรายงานวิจัย โดยรูปแบบกระบวนการถ่ายทอดองค์ความรู้เพื่อส่งเสริมการพึ่งตนเองอย่างพอเพียงและยั่งยืนสำหรับครูภูมิปัญญาไทยที่นำเสนอได้รับการตรวจสอบจากผู้ทรงคุณวุฒิและผู้เกี่ยวข้อง ผลการวิจัยพบว่า 1. กระบวนการถ่ายทอดองค์ความรู้ของครูภูมิปัญญาไทยได้รับอิทธิพลจากปรัชญาชีวิต ความเชื่อพื้นฐาน และบริบททางสังคมและวัฒนธรรมของครูภูมิปัญญาไทย ซึ่งเป็นผู้ที่มีความเชื่อมั่นและตั้งตนอยู่ในหลักธรรมทางพุทธศาสนา ได้รับการหล่อหลอมจากบริบทรอบตัวให้เป็นคนเสียสละ มีวินัย อดทน รู้จักวางแผนชีวิต และน้อมนำปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมาเป็นหลักในการดำเนินชีวิตและในการถ่ายทอดองค์ความรู้ ครูภูมิปัญญาไทยซึ่งเป็นกรณีศึกษาทุกท่านเคยประสบกับปัญหาและวิกฤตรุนแรงในชีวิตทั้งของตนเองและ ผู้ใกล้ชิดหลายครั้ง และผ่านพ้นวิกฤตทุกครั้งด้วยความไม่ย่อท้อ ไม่ยอมแพ้ต่ออุปสรรค เห็นปัญหาเป็นโอกาส ส่งผลให้เป็นผู้ที่มีจิตสาธารณะ เอื้อเฟื้อเกื้อกูลต่อผู้คนรอบข้างและสังคม จึงเผยแพร่และถ่ายทอดองค์ความรู้ และประสบการณ์ของตนให้แก่ชุมชนและสังคมอย่างกว้างขวาง ซึ่งจากการศึกษาพบว่ากระบวนการถ่ายทอดองค์ความรู้ของครูภูมิปัญญาไทยสามารถทำให้ผู้รับการถ่ายทอดพึ่งตนเองได้อย่างพอเพียงและยั่งยืนจริง 2. กระบวนการถ่ายทอดองค์ความรู้เพื่อส่งเสริมการพึ่งตนเองอย่างพอเพียงและยั่งยืนสำหรับ ครูภูมิปัญญาไทยที่พัฒนาขึ้น ประกอบด้วย 8 ขั้นตอน ได้แก่ ตรวจสอบประสบการณ์และปัญหาของผู้รับการถ่ายทอด ปรับกระบวนทัศน์ วางแผนการถ่ายทอดองค์ความรู้ บรรยาย สาธิต และฝึกปฏิบัติ ใช้สื่อและทรัพยากรที่มีอยู่ในท้องถิ่น ปลูกฝังค่านิยมความเสียสละและสำนึกสาธารณะ สร้างเครือข่ายการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ และ บูรณาการองค์ความรู้เข้าสู่วิถีชีวิต โดยมีองค์ประกอบที่ส่งผลต่อกระบวนการถ่ายทอด 2 องค์ประกอบคือ ปรัชญาชีวิตและความเชื่อพื้นฐานของผู้ถ่ายทอดและบริบททางสังคมและวัฒนธรรม 3. ข้อเสนอแนะเชิงนโยบายเพื่อส่งเสริมภูมิปัญญาไทยในการจัดการศึกษาชาติ ได้แก่ 1) ส่งเสริมการจัดตั้งและดำเนินการเครือข่ายการเรียนรู้สำหรับครูภูมิปัญญาไทยและเครือข่าย 2)ส่งเสริมการกระบวนการปลูกฝังค่านิยมความเสียสละและสำนึกสาธารณะของครูภูมิปัญญาไทยและเครือข่าย และ 3) สนับสนุนให้มีการจัดตั้งศูนย์เรียนรู้ภูมิปัญญาไทยเป็นศูนย์กลางข้อมูลสารสนเทศภูมิปัญญาไทย