ความสัมพันธ์ของกระสวนทำนองของเครื่องดนตรีในวงเครื่องสายปี่ชวา : กรณีศึกษาเพลงเรื่องชมสมุทร

Abstract

การศึกษาวิจัยเรื่อง “ความสัมพันธ์ของกระสวนทำนองของเครื่องดนตรีประเภทเครื่องสายในวงเครื่องสายปี่ชวา กรณีศึกษาเพลงเรื่องชมสมุทร” มุ่งหาความสัมพันธ์ของกระสวนทำนองของเครื่องดนตรีประเภทเครื่องสายเป็นสำคัญ เพลงเรื่องชมสมุทรอัตราจังหวะสองชั้น เป็นเพลงเรื่องเฉพาะสำคัญของวงเครื่องสายปี่ชวา ถ่ายทอดโดยครูหนูดำ สืบมาทางพระยาประสานดุริยศัพท์ (แปลก ประสานศัพท์) เพลงเรื่องชุดนี้มีเพลงบางเพลงที่มีลักษณะการดำเนินที่แตกต่างไปจากเพลงอื่น ๆ ในดนตรีไทย คือ เพลงเกาะและเพลงระกำ โดยทั้ง 2 เพลงนี่ดำเนินทำนองเกิดและขาด ทำให้จังหวะหน้าทับคร่อมไม่สามารถบรรเลงได้ ต้องบรรเลงหน้าทับด้วยวิธีการพิเศษคือการตีคลอก อันเป็นวิธีการบรรเลงหน้าทับที่ต้องบรรเลงให้พอดีกับการดำเนินทำนองที่เกินและขาดมา ซึ่งการดำเนินทำนองดังกล่าวนี้ เป็นเจตนาอันแน่วแน่ของครูหนูดำผู้ประพันธุ์ ถึงขนาดสาปแช่งผู้ที่คิดเปลี่ยนแปลงให้มีอันเป็นไป ผลจากการวิจับพบว่าการดำเนินทำนองของจะเข้ และซอด้วง เป็นเครื่องดนตรีที่ดำเนินทำนองใกล้เคียงสอดสัมพันธ์กับทำนองหลักมากที่สุด ส่วนในทางซออู้นั้นการดำเนินทำนองเป็นลักษณะสำนวนที่ซับซ้อนโลดโผน ท่วงทำนองออกจากห่างไปจากทำนองหลัก แต่ยังคงสัมพันธ์กันกับทำนองหลัก โดยสังเกตจากเสียงตกและทิศทางของกระสวนทำนองที่ดำเนินทำนองไปในแนวเดียวกัน ทั้งนี้การดำเนินทำนองทั้ง 3 เครื่อง พบความสัมพันธ์ในเรื่องสำนวนกลอนอีกด้วย ลักษณะเด่นที่พบจากการวิเคราะห์เพลงเรื่องชมสมุทรอัตราจังหวัดชั้นนี้ พบการดำเนินทำนองในกลุ่มปัญจมูลที่ต่างกันถึง 3 กลุ่มได้แก่ ม ผ ซ X ท ด X กลุ่มเสียง ท ด ร X ฟ ซ X ด ร X และ กลุ่มเสียง ด ร ม X ซ ล X นอกจากนี้พบการดำเนินทำนองที่เกินจังหวะในเพลงเกาะและการดำเนินทำนองที่ขาดในเพลงระกำ ทำให้ต้องบรรเลงหน้าทับด้วยวิธีการพิเศษ ลักษณะต่าง ๆ ดังกล่าวนี้เองถือเป็นลักษณะเด่นที่พบ ในเพลงเรื่องชมสมุทรอัตราจังหวะสองชั้น