การศึกษาลีลาสตรีและบทบาทนางมณโฑในนาฎยศิลป์ไทยร่วมสมัย "นารายณ์อวตาร"

Abstract

ศึกษาวิเคราะห์แนวคิด วิธีการสร้างสรรค์ลีลาสตรีและบทบาทนางมณโฑในนาฏยศิลป์ไทยร่วมสมัย นารายณ์อวตาร องก์ที่ 3 ตอนลงกาและอโยธยา วิเคราะห์องค์ประกอบ ศึกษาพัฒนาการของลีลาจากเชียงใหม่สู่กรุงเทพฯ ตลอดจนวิเคราะห์บทบาทนางมณโฑกับบริบททางสังคม โดยรวบรวมข้อมูลจากเอกสารทางวิชาการ สัมภาษณ์ สังเกตการณ์ และเป็นแบบให้ทดลองออกแบบด้วยตนเอง ผลการศึกษาพบว่า แนวคิด วิธีการสร้างสรรค์ลีลาสตรีของศาสตราจารย์ ดร.นราพงษ์ จรัสศรี ผ่านบทบาทนางมณโฑในนาฏยศิลป์ไทยร่วมสมัย นารายณ์อวตาร องก์ที่ 3 ตอนลงกาและอโยธยา (อันเป็นตอนที่นางมณโฑได้กลิ่นข้าวทิพย์จากกรุงลงกา และอยากกินด้วยอาการเหมือนคนแพ้ท้อง นางจึงขอให้ทศกัณฐ์พระสวามีหาข้าวทิพย์มาให้) นั้นได้รับแรงบันดาลใจจากความงดงามในบทพระราชนิพนธ์รามเกียรติ์รัชกาลที่ 1 และจิตรกรรมฝาผนังของไทย ผนวกกับการผสมผสานระหว่างนาฏยศิลป์ไทยและนาฏยศิลป์ตะวันตก เช่น กระดกเท้าหน้า (Flex) เหมือนในนาฏศิลป์ไทย แต่เท้าหลัง Point เหมือนนาฏยศิลป์ตะวันตก (Ballet) ท่า Arabesqueg (ยืดขาไปด้านหลัง) แสดงถึงความรู้สึกเริงร่า เบิกบาน ลีลาที่ได้รับมาจากวลี พันธุ์ไม้เลื้อย คือลีลานางมณโฑ จับแขน-บ่าทศกัณฐ์เปรียบเสมือนไม้เลื้อยที่เกี่ยวเกาะต้นไม้ใหญ่หรือท่าทอดกายกับพื้นเหมือนจะสิ้นสติ และยังพบลีลาจากประสบการณ์ทำงานและการชม เช่นท่าลูบไล้แขนจาก Ballet’ Sleeping Beauty ในท่อนที่ว่า ผิวพรรณผุดผ่องอำไพ นราพงษ์ จรัสศรี นำมาหลอมและตีความใหม่จนกลายเป็นลีลาที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัว ในด้านบริบททางสังคมนางมณโฑสะท้อนให้เห็นว่านางมีความโดดเด่นในการรักษาความดีงามตามแบบสตรีไทย อ่อนน้อมถ่อมตน เป็นช้างเท้าหลังที่ดีของสามี อีกทั้งยังมีความเป็นมารดาและภรรยาในเวลาเดียวกันกล่าวคือ อาการไม่สมประดีอยากกินข้าวทิพย์เป็นอาการของผู้หญิงที่กำลังตั้งครรภ์ การเรียกร้องความสนใจตามปกตินิสัยของสตรีที่ต้องการความดูแลเอาใจใส่จากสามีสะท้อนภาพทั้ง 2 ด้านนั้นออกมา การศึกษาครั้งนี้ จึงทำให้เกิดองค์ความรู้ทั้งในแนวคิด วิธีการสร้างสรรค์ลีลาของผู้ออกแบบลีลา และยังทำให้ตระหนักถึงความสำคัญของสตรีในสังคมไทยดียิ่งขึ้น อนึ่งยังสามารถนำความรู้มาเป็นต้นแบบในการสร้างงานนาฏยศิลป์ไทยร่วมสมัยที่สื่อถึงลีลาสตรีเพศอื่นๆ ได้อีกด้วย อันถือเป็นส่วนหนึ่งในการอนุรักษ์วรรณกรรมเรื่องรามเกียรติ์ เพื่อการสืบทอดในสังคมต่อไป