พัฒนาการของการต่อเติมที่อยู่อาศัยแบบสร้างบางส่วน : กรณีศึกษา ที่อยู่อาศัยแบบ A ในโครงการเมืองใหม่บางพลี จังหวัดสมุทรปราการ

Abstract

แนวคิดโครงการจัดสรรที่ดิน-สาธารณูปโภคพร้อมกับที่อยู่อาศัยแบบสร้างบางส่วน (Site and Services with Core house) เป็นแนวทางในการแก้ไขปัญหาที่อยู่อาศัยสำหรับผู้มีรายได้น้อย โดยให้ราคาที่อยู่อาศัยสอดคล้องกับความสามารถในการจ่ายของผู้มีรายได้น้อยและมีแนวคิดว่าที่อยู่อาศัยจะเติบโตตามตามการเปลี่ยนแปลงสถานภาพทางด้านสังคมและเศรษฐกิจของครัวเรือน จัดสร้างครั้งแรกในประเทศไทยทั้งในกรุงเทพและต่างจังหวัด ช่วงปี พ.ศ.2518 โดยการเคหะแห่งชาติ มีการพัฒนารูปแบบเรื่อยมารวมทั้งสิน 6 โครงการและสุดห้ายที่มีการจัดสร้างคือโครงการเมืองใหม่บางพลี จังหวัดสมุทรปราการ ซึ่งมีที่อยู่อาศัยทั้งสิน 4 แบบ แบ่งตามระดับรายได้ครัวเรือน แบบ A เป็นแบบที่มีขนาดเล็กสุดสำหรับประชากรที่มีระดับ รายได้ครัวเรือนต่ำสุดในโครงการ เมื่อโครงการแล้วเสร็จและเปิดให้ผู้ซื้อเข้าอยู่อาศัยเมื่อปีพ.ศ.2528 จนถึงปัจจุบันทำให้มองเห็นพัฒนาการทางกายภาพของที่อยู่อาศัยเปลี่ยนแปลงไปอย่างชัดเจน ในการวิจัยครั้งนี้ได้เลือกที่อยู่อาศัยแบบ A ในโครงการเมืองใหม่บางพลี เพื่อใช้ศึกษาเป็นการสอบทานแนวคิดเรื่องพัฒนาการของที่อยู่อาศัยเป็นผลมาจากการเปลี่ยนแปลงสถานภาพทางสังคมและเศรษฐกิจของครัวเรือน กำหนดวัตสุประสงค์การวิจัยไว้ 2 ประการ ประการแรกเพื่อศึกษารูปแบบและพัฒนาการในการต่อเติมที่อยู่อาศัยแบบ A ในโครงการเมืองใหม่บางพลี และประการที่สองเพื่อศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างพัฒนาการของที่อยู่อาศัยกับการเปลี่ยนแปลงสถานภาพทางสังคมและเศรษฐกิจของครัวเรือน

มีกระบวนการวิจัยดังนี้ ชั้นตอนแรกได้ทำการสำรวจการใช้งานที่อยู่อาศัยแบบ A จำนวน 1,260 ครัวเรือนพบว่ามีการใช้งานเป็น 8 ประเภทด้วยกัน ขั้นตอนที่ 2 ได้เลือกศึกษาเฉพาะรูปแบบที่ผู้อยู่อาศัยซื้อเองและมีการต่อเติมเพื่อใช้อยู่อาศัยเองมาตั้งแต่ด้นจำนวน 172 ครัวเรือน ขั้นตอนที่ 3 ได้ทำการศึกษาครัวเรือนดังกล่าวโดยใช้แบบสัมภาษณ์ครัวเรือน ทั้งสิน 27 หน่วยพบว่า ข้อมูลการต่อเติมของครัวเรือนส่วนใหญ่มีความสัมพันธ์กับการเปลี่ยนแปลงสถานภาพทางสังคมและเศรษฐกิจของครัวเรือน ขั้นตอนที่ 4 ได้ดัดเลือกกรณีตัวอย่างจำนวน 5 ครัวเรือนเพื่อสัมภาษณ์ในเชิงลึกเพื่ออธิบายความเชื่อมโยงให้เห็นความสัมพันธ์ดังกล่าวชัดเจนยิ่งขึ้น สรุปผลการศึกษาตามวัตสุประสงค์ที่ตั้งไว้ได้ดังนี้ ประการแรก รูปแบบการ ใช้งานที่เจ้าของซื้อจากการเคหะแห่งชาติตั้งแต่เริ่มต้นโครงการและมีการต่อเติมเพื่ออยู่อาศัยซึ่งเป็นกลุ่มเป้าหมายหลักมีจำนวน คิดเป็นร้อยละ 13.65 1 การต่อเติมส่วนใหญ่จะเกิดขึ้นเพียง 3 ครั้ง, เป็นการต่อเติมเป็นแบบชั้นเดียวมากกว่าสองชั้น, มักต่อเติมพื้นที่ว่างส่วนด้านหลังก่อนและส่วนใหญ่จะย้ายห้องน้ำส้วมจากของเดิมที่ตั้งอยู่ด้านหน้าไปไว้ส่วนหลังสุดของแปลงที่ดินพร้อมกับทำระบบประปา, สุขาภิบาลใหม่ ประการที่สองปัจจัยเรื่องความสัมพันธ์ระหว่างการต่อเติมกับการเปลี่ยนแปลงสถานภาพทางสังคมพบว่าการเพิ่มขึ้นหรือลดลงของจำนวนสมาชิกไม่ได้เป็นเหตุผลทำให้เกิดการต่อเติมเพียงอย่างเดียวแต่การต่อเติมที่พบจะมีปัจจัยเรื่องอายุและเพศของสมาชิกในครัวเรือนเข้ามาเป็นเหตุผลสำคัญด้วยกล่าวคือ ในการต่อเติมถ้าเป็นครอบ ครัวที่มีบุตรสาวที่เริ่มเข้าสู่ช่วงวัยรุ่นมักจะมีการกั้นห้องให้เป็นสัดส่วน ส่วนถ้าเป็นบุตรชายการต่อเติมหากต้องการกั้นพื้นที่ให้เป็นสัดส่วนมักจะใช้โชว์หรือผ้าม่านเป็นเครื่องกั้นพื้นที่เท่านั้น และปัจจัยเรื่องการเปลี่ยนแปลงสถานภาพทางเศรษฐกิจของครัวเรือนพบว่าระดับรายได้ครัวเรือนมืแนวโน้มที่สูงชั้นและมีเงินเหลือเก็บออมบ้าง เป็นสาเหตุที่ทำให้มีการต่อเติมในแต่ละครั้ง

จากการที่ได้ศึกษาที่อยู่อาศัยแบบสร้างบางส่วนในโครงการเมืองใหม่บางพลี พบว่าไม่ได้เป็นแนวคิดโครงการที่อยู่อาศัยสำหรับผู้มีรายได้น้อยที่ล้มเหลวตามที่เข้าใจ ในกรณีที่ผู้อยู่อาศัยเป็นกลุ่มเป้าหมายที่แห้จริงของการเคหะแห่งชาติซึ่งจากการศึกษาพบว่าผู้อยู่อาศัยมีความพอใจและมีพัฒนาการด้านที่อยู่อาศัยเป็นอย่างดีโคยไม่ได้คิดที่จะขายหรือย้ายไปอยู่ที่อื่น ดังนั้นหากจะมีการจัดทำโครงการลักษณะนี้อีกในอนาคตต้องมีการกำหนดนโยบาย,การวางแผนงานชั้นตอนต่าง ๆ อย่างรัดกุมเช่นการคัดเลือกประชากรกลุ่มเป้าหมายที่แท้จริงให้ได้เป็นเจ้าของ,การเก็บค่าผ่อนชำระรายเดือนในแบบ Progressive rate เนื่องจากจะเห็นได้ว่าระดับรายได้ของครัวเรือนมีแนวโน้มสูงขึ้นหลังจากมีความมั่นคงในการอยู่อาศัยมาได้ระยะหนึ่งรวมทั้งการปรับเปลี่ยนรูปแบบ Core house ให้มีความเหมาะสม เชื่อว่า โครงการจัดสรรที่ดินพร้อมสาธารณูปโภคและที่อยู่อาศัยแบบสร้างบางส่วน (Sites and Services with Core house) จะเป็นอีกแนวทางหนึ่งที่สามารถนำกลับมาใช้แก้ปัญหาเรื่องการขาดแคลนที่อยู่อาศัยของผู้มีรายได้น้อย โดยเฉพาะอย่างยิ่งในภาวะที่เศรษฐกิจช่วงตกต่ำ สอดคล้องตามแนวคิดเรื่องเศรษฐกิจแบบพอเพียงที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงพระราชทานแก่ชาวไทยว่า ให้มีความพอดีแก่ตนเอง ซึ่งหมายถึงการดำเนินวิถีชีวิตอย่างพอเพียงแก่ตนเองและครอบครัว