พัฒนาการตามแนวแกนระหว่างเมืองในภาคมหานคร : กรณีศึกษา แนวแกนด้านตะวันออกของกรุงเทพมหานคร

Abstract

พื้นที่พัฒนาตามแนวแกนระหว่างเมืองในภาคมหานคร เป็นพื้นที่ที่เติบโตอย่างรวดเร็ว โดยเฉพาะการพัฒนาอุตสาหกรรมซึ่งมีความสำคัญต่อเศรษฐกิจของซาติ และเป็นพื้นที่ที่มีการกำหนดนโยบาย แผนและโครงการของรัฐที่เกี่ยวข้องเป็นจำนวนมาก การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อศึกษาปรากฏการณ์พัฒนาการตามแนวแกนระหว่างเมืองในภาคมหานครอันเนื่องมาจากความเชื่อมโยงอุตสาหกรรม โดยคัดเลือกพื้นที่แนวแกนด้านตะวันออกของกรุงเทพมหานคร บริเวณถนนบางนา-ตราด ตั้งแต่ต้นถนนจนสุดเขตจังหวัดสมุทรปราการเป็นพื้นที่ศึกษา และอาศัยแนวความคิดการมองเมืองในฐานะเป็นระบบของ Ayeni และแบบจำลองของ Lowry ในการสร้างกรอบแนวคิดในการวิจัย วิธีการศึกษาประกอบด้วย การสืบด้นนโยบายแผนและโครงการของรัฐ การศึกษาภาพรวมพัฒนาการทางพื้นที่โดยการแปลภาพถ่ายทางอากาศและฐานข้อมูลอุตสาหกรรมในระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ และการศึกษาขั้นละเอียดโดยการใช้แบบ สำรวจข้อมูลผู้ประกอบการอุตสาหกรรมและแบบสอบถามแรงงาน เพื่อวิเคราะห์ความเชื่อมโยงอุตสาหกรรมในพื้นที่และระบบระหว่างเมือง พัฒนาการพื้นที่อุตสาหกรรมและที่อยู่อาศัยที่เกิดจากความเชื่อมโยงอุตสาหกรรม ความเชื่อมโยงระหว่างที่อยู่อาศัยของแรงงานกับองค์ประกอบชุมชน ประกอบกันเป็นภาพพัฒนาการของพื้นที่ตามแนวแกนระหว่างเมือง ผลจากการศึกษาพบว่า ปัจจัยสำคัญที่ก่อให้เกิดพัฒนาการตามแนวแกนระหว่างเมืองได้แก่ ความเชื่อมโยงอุตสาหกรรมไปยังขั้วการพัฒนา คือกรุงเทพมหานครและพื้นที่ชายฝังทะเลตะวันออก โดยมีสถานีขนส่งสินค้าระหว่างประเทศเป็นแรงดึงดูดสำคัญ ต้นกำเนิดพัฒนาการได้แก่อุตสาหกรรมผู้ผลิตขั้นปลายในกลุ่มอุตสาหกรรมยานยนต์ โดยอุตสาหกรรมผู้ผลิตขั้นปลายเป็นตัวนำให้ผู้ส่งปัจจัยการผลิตและอุตสาหกรรมที่เชื่อมโยงตามมาตั้งในพื้นที่ ก่อให้เกิดพื้นที่อุตสาหกรรมเพิ่มขึ้นเรอย ๆ อุตสาหกรรมที่เชื่อมโยงกันก่อให้เกิดแหล่งที่อยู่อาศัยของแรงงาน ซึ่งส่วนใหญ่อยู่ในพื้นที่ตามแนวแกนใกล้กับโรงงานที่ทำงานอยู่ และใช้ บริการองค์ประกอบชุมซนในพื้นที่ใกล้แหล่งที่อยู่อาศัยของตน เกิดเป็นชุมชนที่มีลักษณะทางกายภาพขั้นพื้นฐานและศูนย์กลางชุมชนขนาดกลางขึ้น ถนนบางนา-ตราดและเทพารักษ์ที่มีบทบาทแตกต่างกัน ก่อให้เกิดรูปแบบการพัฒนาเป็นแนวแกนคู่ขนานที่เชื่อมโยงและล่งเสริมกัน โดยพื้นที่ตามแนวถนนบางนา-ตราดเป็นโรงงานขนาดใหญ่ ขณะที่พื้นที่ตามแนวถนนเทพารักษ์เป็นโรงงานขนาดเล็กที่เป็นผู้ส่งปัจจัยการผลิตให้กับโรงงานตามแนวถนนบางนา-ตราด เป็นแหล่งที่อยู่อาศัยและองค์ประกอบชุมชนที่ให้บริการแก่แรงงานส่วนใหญ่ในพื้นที่ ปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นเป็นผลจากการกำหนดนโยบายและโครงการของรัฐที่ขาดการวางแผนและการดำเนินงานที่สอดคล้องกัน รวมทั้งขาดความเข้าในในบทบาทความเชื่อมโยงอุตสาหกรรมที่มีต่อการพัฒนาพื้นที่ โครงการเมืองใหม่บางพลีที่รัฐวางแผนให้เป็นเมืองที่สมบูรณ์ในตัวเอง กลายเป็นส่วนหนึ่งของพัฒนาการตามแนวแกน จากผลของการศึกษาสรุปได้ว่า ในการวางแผนพัฒนาพื้นที่ตามแนวแกนระหว่างเมือง ควรใช้คักยภาพความเชื่อมโยงอุตสาหกรรมระหว่างขั้วพัฒนาและอุตสาหกรรมตัวนำในการก่อให้เกิดการพัฒนา โดยการกำหนดอุตสาหกรรมตัวนำ วางแผนรองรับและส่งเสริมความเชื่อมโยงทางพื้นที่ ทั้งความเชื่อมโยงระหว่างอุตสาหกรรมและความเชื่อมโยงที่อยู่อาศัยและองค์ประกอบชุมชน โดยเป็นการวางแผนครอบคลุมพื้นที่ตลอดแนวแกน ทั้งในระดับผังภาค ผังเมืองรวม ผังพัฒนาพื้นที่เฉพาะ