การแสดงหางเครื่องบางเสร่ "คณะแม่ถนอม" ตำบลบางเสร่ อำเภอสัตหีบ จังหวัดชลบุรี

Abstract

การศึกษาในครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาที่มาของหางเครื่องในบางเสร่ และศึกษาการแสดงหางเครื่อง "คณะแม่ถนอม" ตำบลบางเสร่ อำเภอสัตหีบ จังหวัดชลบุรี ในด้านประวัติ วิธีการฝึกหัด และวิเคราะห์รูปแบบการแสดงที่มีท่ารำไทยปรากฏอยู่ในการเต้นของหางเครื่องบางเสร่ประเภทเป็นสำคัญ ตั้งแต่ พ.ศ. 2528 จนถึงปัจจุบัน โดยศึกษาจากเอกสารที่เกี่ยวข้อง ผู้แสดง เจ้าของคณะหางเครื่องในยุคแรก-ปัจจุบันและผู้ที่เคยชมการแสดงหางเครื่องตลอดจนการฝึกหัดของผู้วิจัยกับหางเครื่องบางเสร่ ผลการวิจัยพบว่า การแสดงหางเครื่องบางเสร่เป็นการแสดงที่เกิดขึ้นมาตั้งแต่เมื่อ พ.ศ. 2511 แต่ยังได้รับความนิยมมากนัก (รำวงอาชีพก็ยังมีการแสดงอยู่แต่ไม่ได้รับความนิยมมาก) สมัยแรก ๆ ยังมิได้เรียกว่า "หางเครื่อง" แต่เรียกว่า "การเต้นประกอบเพลง" มีผู้หญิงเต้นเพียง 2 คน ต่อมาเมื่อ พ.ศ. 2519 การเต้นเริ่มได้รับความนิยมมากขึ้น เปลี่ยนมาเป็นการแสดงเพื่อธุรกิจภายในครอบครัว ที่ทุกคนเรียกการแสดงนี้ว่า “หางเครื่องบางเสร่ โดยมีนายทองแถม อินทรวิจิตรเป็นผู้ฝึกหัดจัดเป็นคณะหางเครื่องอาชีพเป็นคณะแรก หางเครื่องมิได้เป็นศิลปะที่เกิดมาจากการรำวงอาชีพ แต่เป็นศิลปะที่ใกล้เคียงกับรำวง ในเรื่องขององค์ประกอบการแสดงเช่น ดนตรี บทเพลง นักแสดง โอกาสที่แสดง ฯลฯ ในความคล้ายคลึงก็จะมีความแตกต่างกันอย่างสิ้นเชิง เช่น รูปแบบการแสดง ลักษณะการฝึกหัดการเต้นเข้าจังหวะ เป็นต้น สิ่งเหล่านี้ทำให้ทราบว่าหางเครื่องมิได้เป็นศิลปะที่มาจากรำวงชาวบ้าน แต่เป็นศิลปะการแสดงที่เกิดขึ้นจากคณะวงดนตรี นั่นคือ “เขย่าหางเครื่อง อยู่ในวงดนตรีลูกทุ่งของนักร้องชื่อดังเช่น สุรพล สมบัติเจริญ หางเครื่องบางเสร่ เป็นการเต้นเพื่อการค้า ใช้ผู้หญิงแสดงล้วน แสดงตามงานรื่นเริงทุกงาน ปัจจุบันมีอยู่ 5 ใหญ่ๆ คือ 1 คณะแม่ถนอมกลุ่มกฤษณาแด๊นซ์ 2. คณะแม่ถนอมกลุ่มจินตนาแด๊นซ์ 3. คณะแสงบุญเสริม 4. คณะรุ่งโรจน์แด๊นซ์ 5. คณะพรศิริ ส่วนคณะเล็ก ๆ ที่เกิดขึ้นใหม่ก็มีมากแต่จะเป็นที่รู้กันเองส่วนมากจะเป็นหางเครื่องของแต่ละคณะที่แยกตัวออกไปรับงานกันเองในแต่ละคนจะมีหางเครื่องเพียง 4-8 คนเท่านั้น รับได้วันละ 1 งาน วิธีแสดงมีอยู่ 3 รูปแบบ คือ 1. การแสดงบนเวทีในงานรื่นเริง 2. การแสดงในรูปของการแห่ (เดินในขบวน) 3. การแสดงบนเวทีเพื่อประกวด การแสดงบนเวทีในรื่นเริงพบว่า นิยมแสดงในงานบวช งานแต่ง งานเลี้ยงสังสรรค์ เป็นส่วนใหญ่ และการแสดงในรูปแบบของขบวนแห่จะนิยมเต้นในขบวนการแห่กฐิน ส่วนการแสดงบนเวทีเพื่อการประกวดจะนิยมประกวดในงานเทศกาลประจำปีจังหวัดชลบุรี การเต้นประกอบจังหวะลูกทุ่งของหางเครื่องแบ่งออกเป็น 2 ประเภท คือ เต้นประกอบจังหวะ เพลงไทยสากล จังหวะลีลาศ การเต้นประกอบจังหวะเพลงไทยลูกทุ่งพื้นบ้าน (ลูกทุ่งประยุกต์) การแสดงหางเครื่องชาวบางเสร่ "คณะแม่ถนอม" ปัจจุบันเหลือเพียง 2 กล่ม เท่านั้นที่ยังคงประกอบเป็นธุรกิจและได้รับความนิยมมากที่สุด มีหางเครื่องในสังกัดประมาณ 100 คน ปัจจุบันนี้เป็นที่นิยมของวงการศึกษาทั่วไปในเรื่องของวงการศึกษาทั่วไปในเรื่องของการเลียนแบบการเต้นหางเครื่องอาชีพของชาวบ้านโดยนำมาสอนให้กับนักเรียนตั้งแต่ชั้นอนุบาล-ชั้นมัธยมศึกษาตอนปลาย โดยส่งเข้าร่วมประกวดตามห้างสรรพสินค้าทั่วไปในภาคตะวันออกและในเมืองหลวง (กรุงเทพฯ) เป็นศิลปะที่มีไว้เพื่อสร้างความบันเทิง และเพื่อประกอบเป็นอาชีพเพื่อสร้างรายได้ให้กับชาวบ้านบางเสร่ ในจังหวัดชลบุรีได้เป็นอย่างดี มีการพัฒนาไปพร้อมๆ กับความเจริญของสังคมในแต่ละยุคสมัยเป็นสมัยศิลปะที่สะท้อนให้เห็นความเปลี่ยนแปลงของสังคมในแต่ละสมัยเป็นอย่างดี ควรแก่การอนุรักษ์เผยแพร่และสืบทอดให้รุ่นต่อๆ ไปได้ศึกษาและเป็นอาชีพที่น่ายกย่องอีกอาชีพหนึ่ง