ลงสรงโทน : กระบวนท่ารำในการแสดงละครในเรื่องอิเหนา

Abstract

ศึกษาเรื่อง ลงสรงโทน กระบวนท่ารำในการแสดงละครในเรื่องอิเหนา โดยเลือกศึกษาการรำลงสรงโทนของปันหยี รำลงสรงโทนของสี่กษัตริย์ และรำลงสรงโทนของอิเหนา การวิจัยนี้ใช้วิธีศึกษาจากเอกสารที่เกี่ยวข้อง การสัมภาษณ์ การสังเกตจากวิดีทัศน์และภาพถ่าย การฝึกหัดด้วยตนเองรวมทั้งประสบการณ์ในการแสดง ผลการวิจัยพบว่าการรำลงสรงโทนในการแสดงละครในเรื่องอิเหนา เป็นการรำที่ได้รับอิทธิพลความเชื่อมาจากศาสนาฮินดู ในเรื่องความสำคัญของการสรงน้ำของพระมหากษัตริย์ จนกลายเป็นพระราชพิธีในราชสำนักสืบมาแต่โบราณ แม้ในพิธีที่สำคัญๆ ของชีวิตก็ปรากฏว่ามีการอาบน้ำ รดน้ำ และสรงน้ำเพื่อความเป็นสิริมงคล จึงทำให้มีการนำความสำคัญของการอาบน้ำไปสอดแทรกไว้ในวรรณศิลป์ และถ่ายทอดออกมาเป็นการแสดงในรูปแบบของการรำลงสรงตามลำดับ โดยเฉพาะรำลงสรงโทนจัดเป็นการรำที่บรมครูทางนาฏยศิลป์ไทย ใช้เป็นเครื่องมือในการนำเสนอกระบวนการทางความคิด เริ่มตั้งแต่บทร้อง กระบวนท่ารำ เครื่องแต่งกาย เพลงดนตรี ด้วยการใช้ตัวผู้รำเป็นสื่อให้เห็นความงดงามเหล่านั้น ซึ่งมีจุดมุ่งหมายในการรำลงสรงโทนเพื่อออกรบ เพื่อออกเดินทาง เพื่อเข้าเฝ้า เพื่อปลอมตัว และเพื่อเข้าพิธีสำคัญ กระบวนท่ารำที่ใช้ในการรำเป็นการรำตีบทหรือรำใช้บท เพื่อให้เห็นลักษณะหรือตำแหน่งของเครื่องแต่งกาย ที่ตัวละครสวมใส่โดยมีท่วงท่าและลีลาตามแบบอย่างละครใน มีการใช้ส่วนต่างๆ ของร่างกายเข้ามาผสมผสานกับท่ารำแต่ละท่า เพื่อให้เกิดการร้อยเรียงท่าอย่างต่อเนื่อง ซึ่งประกอบด้วยท่ารำหลัก ท่ารำขยาย ท่าเชื่อมและท่ารับ ขั้นตอนของการรำมีอยู่ 3 ขั้นตอนได้แก่ ขั้นตอนที่ 1 คือการอาบน้ำเรียกว่าลงสรง ขั้นตอนที่ 2 คือการประพรมเครื่องหอมเรียกว่าทรงสุคนธ์ และขั้นตอนที่ 3 คือการแต่งตัวเรียกว่าทรงเครื่อง ซึ่งในการรำลงสรงโทนนั้นขั้นตอนที่สำคัญและจะขาดเสียไม่ได้ คือขั้นตอนของการทรงเครื่อง การรำลงสรงโทนเป็นการรำที่ถือว่างดงามตามแบบแผนละครในของหลวง ที่มีการสืบทอดมาแต่รัชกาลที่ 2 การวิจัยนี้เพื่อให้ได้กระบวนท่ารำที่เป็นแบบแผน และเป็นแนวทางในการศึกษาถึงวิธีการประดิษฐ์ท่ารำและกลวิธีในการรำให้งดงาม ยังประโยชน์ในการฝึกฝนเพื่อพัฒนาฝีมือของผู้เรียนและผู้แสดง ซึ่งควรค่าแก่การศึกษาและการวิจัยในเชิงอนุรักษ์การรำที่เป็นแบบแผนต่อไป